Ik ben dol op documentaires, maar zelden ontdek ik echt iets nieuws. 'Nothing Lasts Forever' van Jason Kohn is zo'n pareltje: verrassend én onthullend. De documentaire behandelt het sprookje van de 'diamant', dat verdacht veel lijkt op de illusie waar het een symbool van geworden is: de eeuwige liefde.
“De wereld lijkt werkelijk te zijn, maar in werkelijkheid is zij slechts een illusie. Het begrijpen van deze waarheid is bevrijding.”
De Glanzende Illusie van Diamanten
Terwijl het de aarde miljoenen jaren kost om het gesteente, dat we kennen onder de naam ‘diamant’ voort te brengen, had de documentaire slechts acht minuten nodig om mijn beeld van deze zeldzame en waardevolle steen tot gruzelementen te slaan.
De documentaire begint met nostalgisch, vooral commercieel beeldmateriaal uit de jaren ‘80, waarin ik (geboren in 1974) net genezen was van de illusie dat sinterklaas niet bestond.
Met vertrouwde jaren ‘80-stemmen en gezichten wordt antwoord gegeven op de vraag waarom de ene diamant twee keer zo duur is als een vergelijkbaar ander exemplaar: “Vier factoren bepalen de waarde: Hoe groter de diamant, hoe zeldzamer. Hoe beter de kleur, hoe waardevoller. Hoe zuiverder, hoe mooier. En de slijpkwaliteit geeft de diamant z’n glans”.
“The diamnond is actually a symbol of commitment, it has to be expensive. It has to retain value. The woman projects the value of a diamond on to herself.”
Vervolgens zien we een onwetende klant en een kenner die een ring met diamant bekijkt door een speciale loep. De kenner zegt: “Een fraaie steen. Weinig insluitsels. Ja, de natuurlijke kenmerken zie je alleen door een loep. Prachtige helderheid. En natuurlijk heeft ‘ie niet de hoge dispersie die je bij gesimuleerde stenen hebt.”
De klant antwoord blij als een kind: “Dus het is een diamant?”
Jaren '80 Luxe en Symboliek
Een briljant begin. Typisch ‘mijn’ jaren ‘80 waarin ik de wereld leerde kennen als een glimmende discobal vol mogelijkheden, opvallende kleding, grote oorbellen, dikke gouden kettingen en glanzende materialen. Het was een wereld waarin iedereen hunkerde naar luxe producten van dure merken waarmee je status kocht en het gevoel van succes er gratis bij kreeg. En het was een tijd waarin de collectieve mantra Just do it ons het perfecte excuus gaf om niet achter te hoeven blijven.
Dan ineens verschijnt Martin Rapaport in beeld, de voorzitter van de Rapaport Group en oprichter van het Rapaport Diamond Report en het online diamanthandelsnetwerk RapNet. Hij is net als mijn moeder geboren in 1947 en overduidelijk blijven hangen in het bling-tijdperk, waarin zijn Rapaport Pricelist bekendheid verwierf. Hij introduceert zichzelf als de Piet Paulusma van de diamantenhandel. “No, I don’t set the prices. I report the prices. It’s like the weather man. I don’t make the weather, I let you know what the weather is.”
Echt vs echt synthetisch
Het rapporteren over de actuele diamantprijzen doet ‘ie alleen voor ‘echte’ diamanten, niet voor synthetische, omdat hij geen product wil legitimeren waarvan hij gelooft dat het zal worden gezien als een van de meest illegitieme producten van de 21ste eeuw.
We hebben dan net gehoord van gemmoloog, Dušan Simić, die gek is op het idee van synthetische diamanten, dat ‘ie geen idee heeft waarom er nog natuurlijke diamanten gedolven worden terwijl synthetische diamanten een zelfde of zelfs bétere kwaliteit hebben, maar veel goedkoper zijn dan echte. Simić: “Vanuit gemmologisch perspectief is er echt geen verschil”.
Op dezelfde vraag van de interviewer of en zo ja wat het verschil is tussen échte diamanten en synthetische, reageert Martin Rapaport ontwijkend. Volgens hem is een diamant geen diamant als ‘ie niet echt is. Vervolgens begint ‘ie over ‘symboliek’ en ‘waardeperceptie’: “Een trouwring is het symbool van ultieme commitment en liefde”.
de verkoop van illusies
Hij toont hier het geperfectioneerde verkoopkunstje dat al dateert uit de jaren '20, waarin voor het eerst werd geëxperimenteerd met de integratie van de Freudiaanse psychologische inzichten om de massa te beïnvloeden. Deze methoden werden verder verfijnd in de jaren '60 en schaamteloos succesvol in de jaren ‘80 om vooral luxegoederen en lifestyle-bevestigende producten aan de man (én vrouw) te brengen. Producten die oorspronkelijk weinig nut hadden of waar geen natuurlijke vraag meer naar was, werden verkocht als symbolen van status en identiteit. Een truc die nog steeds werkt omdat de mens nu eenmaal makkelijk zwicht voor de diepgewortelde behoeften naar erkenning, sociale status en versterking van het eigen zelfbeeld.
Rapaport: “The diamond is actually a symbol of commitment, it has to be expensive. It has to retain value. The woman projects the value of a diamond on to herself!” Op een iets hogere toon doet hij alsof hij namens de vrouw spreekt: “He’s giving me something of great value because he values me greatly!”
Hij zegt nog meer tenenkrommende dingen, net als de meeste andere geïnterviewden uit ‘kamp illusie’, zoals eindbaas van het diamentenkartel Stephen Lussier, CEO van De Beers. Ik zal ze niet verder spoilen, omdat je het schurende gevoel van die pratende hoofden nodig hebt om je illusies weg te kunnen poetsen. En hopelijk niet alleen die over diamanten.
“De waarheid over diamanten is dat ze allemaal precies hetzelfde zijn, en geen enkele is echt iets waard.”
de mythe ontkracht
De enige ontspanning in deze thrillerachtige documentaire, wordt geboden door de enige vrouw die Kohn regelmatig aan het woord laat: sieradenontwerper (en ‘Stone’-auteur) Aja Raden. Ze heeft een decennia lang onderzoek gedaan om het geheim van de diamantindustrie te ontrafelen en de myhte te ontkrachten. Ze stelt: “De waarheid over diamanten is dat ze allemaal precies hetzelfde zijn, en geen enkele is echt iets waard.”
Ze is even vermakelijk als scherpzinnig als ze deelt over de rauwe reis die ze maakte voor haar boek door de geschiedenis van menselijke verlangens en hebzucht. Raden: “Mensen willen dingen omdat ze dat wordt aangepraat. En De Beers heeft honderden miljoenen mensen er een eeuw lang heel effectief van doordrongen dat ze een diamant willen.”
Mits je in het sprookje wil blijven geloven, is ‘Nothing Lasts Forever’ het kijken meer dan waard. John Kohn heeft een zeldzame documentaire gemaakt die de vele leugenachtige facetten van het diamantenverhaal op een briljante manier voor het voetlicht brengt. Eentje die ons aanzet om goed te kijken naar wat écht is en uitnodigt om onze kernovertuigingen en valse aannames over de werkelijkheid te onderzoeken.
Hoewel hij de diamant - echt of synthetisch - niet minder zal doen schitteren, maakt de documentaire ons een grote illusie armer. Gelukkig is de waarheid priceless.
Meer informatie:
Documentaire ‘Nothing Lasts Forever’ (2022), door Jason Kohn. Beschikbaar via NPO Plus.
Klik hier voor de trailer.