Nu duidelijk is dat Krishnamurti—die ik destijds bewust niet als spiritueel leraar heb gepresenteerd—mijn vader vooralsnog niet heeft weten te enthousiasmeren voor een gesprek over ‘de waarheid’, gooi ik het in deze brief over een andere boeg: de wetenschap. Meer specifiek het fascinerende werk van neurowetenschapper en psycholoog Lisa Feldman Barrett, dat een paar jaar geleden via een podcast over eten toevallig mijn pad kruiste. Letterlijk food for thought, maar bepaald niet eenvoudig om in hapklare brokken te serveren aan mijn vader, die in Maleisië een avontuurlijke maar ook uitgesproken kritische smaak heeft ontwikkeld.
Het is niet voor niets dat ik bewust elk spoor van spiritualiteit vermijd in deze brief. Alles wat ook maar ruikt naar geloof of religie, zelfs als het gebaseerd is op werkelijk onderzoek (want dat is Advaita Vedanta in mijn optiek: waarheidswetenschap) doet bij hem de rode vlekken in zijn nek springen. Hij zegt niet te geloven, behalve in de wetenschap. Dat dit 'geloof' meer weg heeft van religie dan met wetenschappelijk denken, lijkt hij zich niet te realiseren.
Het schrijven van deze brief werd uiteindelijk een mooie oefening—en vooral een les in schrappen. Barretts inzichten, hoewel helder en toegankelijk verwoord in haar boeken, moest ik terugbrengen tot een paar zinnen die zouden uitnodigen tot een uitwisseling over zijn perspectief: zijn allesbepalende kijk op de wereld, op hemzelf en wat er van zijn dochter geworden is.
“Emotions are not reactions to the world. They are your brain’s best guess about what is going on, based on what it has learned about the world.”
Brief aan mijn vader, ma 11 sep 2023, 22:10
Hoi pap,
Blij te horen dat je het filmpje leerzaam en de moeite waard vond.
Wat ik je gun is een ander perspectief van kijken naar wat werkelijk IS. Omdat ik nogal wat ‘druk maken’ meen te bespeuren in jouw schrijfsels (en redevoeringen).
Het onderzoeken van wat deze meneer Krishnamurti zegt over past, present en future, is waar de meeste mensen compleet aan voorbij gaan. We nemen allemaal gewoon maar aan dat ze alle drie bestaan. Terwijl, als je er heel even ‘de tijd’ voor neemt om te kijken wat deze (feitelijk levensbepalende) ‘aannames’ over tijd werkelijk betekenen, we een heleboel gedoe en ‘druk maken’ kunnen voorkomen.
In het nadenken over jou, je leven, je leeftijd en jouw uitspraak: “Ik bevind me in de laatste fase van mijn leven” viel mij binnen dat je gezond bent, ogenschijnlijk gelukkig in Maleisië en dat je je spreekwoordelijke schaapjes op het droge hebt, maar dat je je ook regelmatig erg druk maakt over ‘dingen’. Dat gaat me aan het hart. Ik zie je liever genieten van een rustige, zorgeloze, oude dag.
Die (mentale) drukmakerij valt weg wanneer je inziet dat het enige wat werkelijk IS, the present is. Ik zie dat zelf letterlijk als een present: een geschenk. Ik heb ontdekt dat het NU ook het enige ‘geschenk’ is waarvan we met zekerheid kunnen vaststellen dat het ons gegeven IS.
NU is het enige wat er werkelijk is. Het verleden en de toekomst bestaan uitsluitend en alleen in onze geest / mind. En wanneer je je dat beseft, dat het verleden en de toekomst alleen bestaan in ons denken daarover, dan levert dat automatisch minder druk maken op.
Immers: als NU het enige is wat werkelijk IS. Kun je niet anders dan tot de logische conclusie komen dat wat WAS dus niet IS. En dat wat ZAL ZIJN ook niet IS.
Tijd heelt alle wonden?
Er is niemand die aan het verleden noch aan de toekomst iets kan veranderen. Alles wat we doen en kunnen doen gebeurt in het NU. Tijd bestaat alleen bij de gratie van ons denkende brein. Dus de claim dat ‘tijd onze wonden heelt’…? Welke tijd?
Je lichaam heelt alle wonden. En dat doet het van nature. Daar heeft tijd als zodanig niks mee van doen. Die schrammen op je gezicht helen omdat het lichaam dat gewoon zelf regelt. Daar lijkt wel tijd overheen te gaan. Maar het oplopen van een wond en de heling daarvan nemen we uitsluitend waar in het NU.
Er komt dus een NU waarin je opeens opmerkt dat je NU niks meer van die wond voelt. Er komt een moment NU waarin je je realiseert dat je er slechts nog maar een klein litteken over is.
De ‘grap’ is dat van de wond op een bepaald moment echt geen sprake meer is, maar bij het zien van het litteken kunnen we ons er nog altijd druk over maken. Over the past: het moment dat we de wond opliepen (Hoe heeft dit in godsnaam kunnen gebeuren?) en over the future: wat kan ik doen om te voorkomen dat ik in de toekomst ooit nog eens een wond op loop?
Pijn is fysiek, lijden is mentaal
Ons denken (in tijd—het brein kan niet anders) is dus het enige wat problemen veroorzaakt. In dit geval: een in het verleden opgelopen wond, die door het lichaam is geheeld. Ok, je hebt pleisters gebruikt en misschien nog een aspirine genomen. Maar welbeschouwd heeft het lichaam de wond geheeld en kunnen we alleen maar gissen naar het effect van de pleister en aspirine. De wonden van een impala die zich aan de klauwen van een leeuw heeft weten te ontworstelen worden immers ook zonder pleisters en aspirines – geheel door het eigen lichaam geheeld (of niet en dan sterft het aan zijn verwondingen).
Het verschil tussen ons en de impala die uiteindelijk geneest van zijn wonden, is dat de impala er niet over nadenkt: 'Hoe heeft dit ooit kunnen gebeuren?'of 'Hoe kan ik voorkomen dat ik ooit weer in de klauwen val van deze of andere leeuwen'?
Simpel, zou je ‘denken’: het brein van ons mensen is een progressief geëvolueerd brein dat kan denken. Dat onderscheidt ons van de dieren met minder ontwikkelde breinen. Maar zo simpel ligt het niet. Als we de hedendaagse neurowetenschap moeten geloven (en ik vind net als jij dat we dat moeten ;-) is ‘denken’ slechts een bijproduct van de werkelijke taak van ons brein: het reguleren van ons lichaam en ons gedrag in een complexe wereld. Ons vermogen om te denken en te plannen kan ons helpen, maar het is ook precies wat ons vastzet in mentale patronen zoals lijden.
Ik heb me recent verdiept in het werk van Lisa Feldman Barrett, een neurowetenschapper, die onderzoek doet naar de functie van het brein in relatie tot het denken en emoties. Ik wilde hier wat over zeggen, omdat je onlangs uitsprak dat je ‘alleen maar gelooft in de wetenschap’.
Bovendien hebben we het over ‘druk-maken in ons hoofd’ en hebben we het ook over emoties gehad. En dus leek het mij zinvol om hierover wat te delen uit haar boek: ‘Seven and a half lessons about the brain’. Het is een aanrader om te kopen en lezen—en als je het niet kunt krijgen, wil ik er een voor je opsturen. Ik kreeg het echter nog niet voor elkaar om dit (hoewel makkelijk te lezen boek) samen te vatten op een manier waardoor ik een verband kon leggen tussen de dingen die de Krishnamurti’s van deze wereld zeggen en wat zij en haar team hebben onderzocht. Dat schrijfsel is een work in progress. Wordt vervolgd. Overigens is er ook een interessante Ted Talk van haar beschikbaar, die ik hierbij voeg.
Verder met ‘wonden’
Wat geldt voor lichamelijke wonden, geldt m.i. ook voor mentale ‘wonden’. Het is het denken aan pijnlijke emoties uit het verleden dat pijn veroorzaakt in het NU. Het is de pijnlijke gedachte aan onschuldige mensen in de oorlog in Oekraïne, die zorgt voor een pijnlijk gevoel in het hier en nu. Onze hersenen maken immers geen onderscheid tussen pijn als gevolg van iets wat werkelijk NU gebeurt of iets wat we op tv zien en gisteren is gebeurd. Als we dit doorzien, snappen we dat we ons in de meeste gevallen druk maken over iets wat er nu NIET is. Want, kijk om je heen naar wat werkelijk NU is. Er is in jouw bestaan NU geen oorlog. Er zijn in jouw leven NU geen hoge energierekeningen, geen scheiding met mama en geen politieke toestanden die werkelijk impact hebben op jouw bestaan.
Maar met je aandacht—je focussen op die dingen—trek je ze wel in je leven alsof ze door jouw werkelijk ervaren fenomenen zijn.
Men lijdt het meest aan het lijden dat men vreest, onderschrijft deze redenering.
Je zegt in jouw mail over de scheiding:
Zoals ik al eerder heb beschreven, was het achteraf, voor beide partijen beter, dus ook voor mij. Gezien de verandering in zeer zeker mijn leven en ik hoop ook dat van je moeder? Of het voor jou en Dennis goed geweest is, meen ik nog te moeten betwijfelen? Had alles anders gelopen als de scheiding niet had plaatsgevonden, zullen we het nooit weten.
Als ik achteraf zie hoe het jullie (jouw en D.) gevormd heeft, heb ik mijn twijfels ?
Je zegt te twijfelen of de scheiding voor D. en mij net zo goed is geweest als voor jou. Je zegt dat die twijfel gebaseerd is op jouw manier van kijken naar hoe de scheiding ons heeft gevormd.
Dus, kijkend naar jezelf concludeer je dat de scheiding jou goed heeft gedaan. En kijkend naar D. en mij concludeer je dat de scheiding ons niet goed heeft gedaan.
Ik vraag me dan af naar welke versie van mij en D. je kijkt? Kijk je naar het werkelijke eindresultaat, dus wat er nu is, wie / wat we nu zijn? Kijk je naar wat er werkelijk NU is? Kijk je naar een bepaald moment in de geschiedenis of maak je je zorgen over ons in de toekomst?
We kijken allemaal door een bepaalde bril naar het heden, verleden en de toekomst (tenzij we onze bril heel schoon hebben gepoetst, dan zie je gewoon wat er is!)
Met kijken door een bepaalde, niet schoon gepoetste bril, wordt dus dat wat ‘werkelijk’ IS vervormd door al die dingen die je in je leven geleerd en ervaren hebt. En dan worden D. en ik dus langs de meetlat gelegd van wat jij geleerd hebt (en dus denkt en dus gelooft) over wat volgens jou goed of niet goed is.
Ik durf te stellen dat ik me aardig in jou(w generatie) kan verplaatsen en dat jij, kijkend naar D. en mij, een meetlat hanteert die er (grofweg) zo uitziet:
Vertrekken naar het buitenland = goed / beter dan blijven in Nederland
Getrouwd zijn of een relatie hebben = goed / beter dan niet getrouwd zijn of geen relatie hebben
Carrière maken bij een multinational = goed / beter dan werken voor alleen inkomsten
Sociale status verwerven = goed / beter dan kennis verwerven over het leven
Succes nastreven = goed / beter dan op onderzoek uitgaan naar wie of wat je werkelijk bent
Meer geld op de bank = goed / beter dan onderzoeken wat werkelijk gelukkig maakt
Het nieuws en de politiek volgen = goed / beter dan je afsluiten voor nieuws en politiek en jezelf échte vragen stellen
Je voorbereiden op de toekomst = goed / beter dan leven in het nu
Nadenken over waar het fout is gegaan = goed / beter dan geloven dat er alleen nu is
Geloven in de wetenschap = goed / beter dan spiritualiteit onderzoeken
Verdiepen in de wetenschap van wetenschappers = goed / beter dan verdiepen in wat werkelijk waar is
Als dit grofweg is wat jij denkt (en dus gelooft), dan begrijp ik jouw uitspraak dat je je twijfels hebt over hoe niet-goed wij er in JOUW OGEN (door jouw bril) aan toe zijn.
De hamvraag is: hebben we het hier over een werkelijk juiste conclusie op basis van zuiver onderzoek? Of is dit slechts een point of view van een vader, die door een specifieke 'generatie'-bril naar zijn kinderen kijkt?
Begrijp me goed: ik veroordeel niet de bril waardoor je kijkt naar mij of D. Ik begrijp dat je door een bepaalde bril kijkt, omdat jij bent gevormd door jouw generatie en de ervaringen die je hebt opgedaan in de culturen waar je deel van uit hebt gemaakt. Ik ben gewoon benieuwd naar jouw specifieke point of view. Omdat je (in mijn optiek) een vrij somber beeld lijkt te hebben van mij en D. of in ieder geval van ‘wat er van ons geworden is’.
Ik weet het niet zeker, het is een aanname, gebaseerd op wat ik denk te zien. Maar als die aanname klopt, vind ik dat jammer. Niet voor mijzelf en ook niet voor D., maar voor jou. Ik kan me er net zo goed bij neerleggen, omdat ik oprecht begrijp dat je anders kijkt dan ik. En dat is 100% oké. Ik maak me daar niet druk om. Ik wil met mijn schrijven slechts een poging wagen om je te helpen zien hoe het werkelijk is (met mij), NU het nog kan. XR
De video: You aren't at the mercy of your emotions—your brain creates them | Lisa Feldman Barrett