Het schrijven lag een poosje stil. Het is vandaag 17 januari 2025 en mijn laatste blog dateert van 4 december 2024. En nu gebeurt het ineens wel: er is kennelijk ‘schrijfenergie’ zoals Hans Laurentius zou zeggen. Aanvankelijk wist ik niet waarover er geschreven wilde worden, totdat ik de geest kreeg om deze blogserie maar eens tot een einde te brengen.
Dat er niet eerder aandacht uitging naar deze afronding, heeft grotendeels te maken met het feit dat de briefwisseling—die plaatsvond in de laatste helft van 2023—zijn werk al gedaan heeft. Sinds mijn brief van 20 december 2023, uit de laatste blog, lijkt het sprookje van onze vader-dochterrelatie ook door hem doorzien en is er open, ongedwongen contact met elkaar. Niet vaak, niet diepgaand, maar eenvoudig, vrij en ongekunsteld, waardoor terugkijken en reflecteren simpelweg irrelevant is geworden.
No Denneboom
Ook verschoof mijn aandacht na 4 december naar het thema ‘Kerst’. Al bij het verschijnen van de eerste pepernoten vermoede ik dat ik naast Sinterklaas ook Kerst dit jaar stilletjes mijn huisje voorbij zou zien rijden. Met mijn vader zijn er al jaren geen verplichtingen rondom deze familiemaand, maar ik heb ook mensen dichterbij die zich mijn familie noemen, die wél gehecht zijn aan deze traditie en vooral aan mijn trouwe aanschuiven bij het familiediner op Eerste Kerstdag.
Dit familiediner, dat jarenlang door mijn moeder werd verzorgd in Opperdoes, had sinds hun verhuizing eind 2023 naar een kleinere woning en een relationele verschuiving binnen de familie, weliswaar een licht verfrissende nieuwe vorm gekregen, maar was nog steeds een samenscholing gebaseerd op verwachtingen, gebruiken en... ja, 'gezelligheid'. Een fenomeen dat er bij mij inmiddels uitgevallen is.
Er viel geen onvertogen woord deze Last Christmas en als het al gebeurde, landde het zacht in de herrie van het volgepakte Amsterdamse restaurant. Alles leek weliswaar anders, maar de onderliggende dynamiek: de impliciete plicht tot aanwezigheid en gezellig samen zijn, en de subtiele druk om het oude gezellig in ere te houden, was nog steeds hetzelfde. Alsof verandering slechts aan de oppervlakte welkom was.
voor wie?
Voor mij klopte het niet langer om hierin een rol te spelen, hoe makkelijk hij me ook af leek te gaan. Zoals Hans altijd zegt: "Kijk wat kloppend is. En als het niet klopt is, wat doe je er dan nog?" Dit vraagt van je dat je je eigen, directe ervaring onderzoekt. Wat is waar voor mij, en wat niet? Als je merkt dat je vanuit gewoonte, verwachting of een aangeleerde rol handelt—zonder dat het klopt met wie je nu bent—kun je je afvragen: waarom doe ik dit nog? Meestal ligt daar ergens een vorm van vermijden of verdedigen achter; een manier om de lieve te vrede bewaren, want anders…?
Het gaat hierbij niet om goed of fout, maar simpelweg om helderheid. Als ik me afvraag waarom ‘ik’ iets doe, zie ik inmiddels direct of het echt iets is dat met mij resoneert, of dat het voortkomt uit een patroon van plichtsbesef, angst voor afwijzing, of een andere geconditioneerde gewoonte. Die helderheid maakt het verschil. En voor mij was het heel helder: Kerst vieren met de familie klopt voor mij niet. Punt, einde verhaal. Maar omdat iedereen die ‘ik’ ken of ooit gekend heb Kerst wél viert, voelde Kerst niet vieren—of beter gezegd: uitspreken dat ‘ik’ Kerst niet meer mee vier met jou, jullie en ‘men’—bedreigend. Voor wie? Voor ‘ik’, voor de verzameling echo’s van een geconditioneerd verleden. Ze galmen nog steeds na dit soort patronen, maar verliezen hun grip zodra gezien wordt wat ze zijn: lege verhalen.
Maar zo eenvoudig als ‘bedanken voor het kerstdiner’ in woorden klinkt, was het niet. Elke keuze heeft immers zijn gevolgen of brengt de nodige weerstand met zich mee, niet in de laatste plaats van anderen. Zowel in mijn moeder- als dochterrol kwam de neiging om het iedereen naar de zin te maken, vooral mijn moeder en mijn dochter, dan ook meer dan eens boven drijven.
Schuldgevoel
Het waren in wezen slechts gedachten en gevoelens; ongenode gasten die aanklopten en weer vertrokken zodra ik vroeg waar ze vandaan kwamen: Kom je het ego dienen of Bewustzijn? Het antwoord is altijd: “het ego” (ook als ze—of juist—als het tegendeel wordt beweerd). Dat wat van nature gebeurt, gebeurt immers gewoon—zonder gedachten, zonder twijfel en zonder (emotionele) sporen achter te laten.
Vooral schuldgevoel kwam op. Schuld naar mijn moeder, die me mist en lijkt te hopen dat ik me blijf voegen naar haar idee van ‘hoe het hoort’ en naar haar beeld van mij als haar dochter. En schuld naar mijn dochter, die niets vroeg maar wel, met tranen in haar ogen, liet weten wat zij ervan vond: Iedereen zit daar met zijn vader en moeder en ze hebben allemaal een broer of een zus, en ik ben he-le-maal alleen. Die woorden raakten me diep, natuurlijk, maar ik zag ook dat ze meer weerspiegelden wat ík vreesde dan wat zij werkelijk zou ervaren.
Het schuldgevoel was vergelijkbaar met de situatie rondom het aannemen en later teruggeven van de opdracht om mijn vaders 80e verjaardagsfeest te organiseren. Daar speelde dezelfde dynamiek: een botsing tussen loyaliteit, verwachtingen en mijn eigen waarheid of ‘kloppendheid’. De reflex om me aan te passen en te voldoen aan wat 'juist' leek, was in beide gevallen even sterk. Maar telkens als ik er goed naar keek, zoals ik inmiddels gewend ben te doen in wat de advaita verstaat als ‘Zelfonderzoek’, zag ik direct dat die aanpassing wordt ingegeven door de wens om een confrontatie met bijbehorend schuldgevoel te vermijden.
Dit patroon van schuldgevoel vermijden—wat ik de afgelopen jaren in talloze vormen of situaties al had herkend (en meermaals dacht achter me te hebben gelaten)—diende zich rondom de kerstverwachtingen van anderen gewoon opnieuw aan, in een iets andere vorm. Maar dit keer maakte ik geen kniebuiging voor het verdedigingspatroon, maar kon ik in het moment zien dat het schuldgevoel alleen kan bestaan zolang ik vasthoud aan het idee van een 'juiste' of 'verkeerde' manier van me verhouden tot, in dit geval, de uitnodiging voor het familiekerstdiner’, de gezelligheid van een vermoorde boom in huis of überhaupt meedoen met Kerst zoals ‘men’ dat tegenwoordig pleegt te doen.
Stil, maar helder
Maar terwijl mijn ‘nee’ tegen mijn vader had geresulteerd in inmiddels een jaar van eenvoudig en ontspannen contact, blijft het sinds het telefoontje waarin ik mijn moeder vertelde niet te komen op Eerste Kerstdag, stil tussen ons. Voor haar, vermoed ik, uit teleurstelling en onbegrip. Voor mij, omdat ik de stilte niet als ‘vredig’ of ‘open’ ervaar, maar eerder als een ruimte waarin ik mijn sterke neiging tot 'repareren' kan onderzoeken. Het ongemak van die stilte tussen ons doemt nog af en toe op, maar wordt gezien voor wat het is: een uitnodiging om niet langer vanuit oude rollen te reageren, maar trouw te blijven aan wat klopt: niets doen. Niets daaraan willen veranderen, bedoel ik dan: blijven bij wat zich aandient en niet proberen te fixen wat niet goed voelt.
Het is onwennig, soms pijnlijk, maar glashelder. Door die neigingen tot fixen, veranderen of verbeteren bewust te laten liggen, ervaar ik dat dit—hoe tegenstrijdig het misschien lijkt—het meest liefdevolle is om te doen. Liefdevol niet zoals we dat kennen als concept dat zich richt op het wegnemen van spanning of ongemak, de drang om te helpen of lief en aardig te doen, maar als een volledige toelating van alles wat er is, zonder er in mee te gaan. Werkelijke liefde is allesomvattend en totaal vrij. Als het al iets vraagt is het moed en de bereidheid om niet te weten hoe het afloopt.
Mijn vader had destijds, toen ik hem schreef om de ‘opdracht’ terug te geven om zijn verjaardagsfeest te organiseren, de deur voorgoed dicht kunnen doen. Heel eerlijk was dat wat ik verwachtte dat hij zou doen. Maar dat risico moest ik nemen. Gek genoeg gebeurde het tegenovergestelde: hij liet ‘m open—open genoeg om iets nieuws tussen ons binnen te laten: een ander soort verbinding, vrij van de oude verwachtingen en aangeleerde sprookjesideeën over hoe het zou moeten gaan.
De brief die mijn vader me op 26 december 2023 stuurde, beschouw ik dan ook als een erkenning van hoe we ons contact opnieuw hebben vormgegeven en hoe bevrijdend dat ook voor hem is. Die mail was geen slotstuk van een uitwisseling die ooit begon met een mailtje ‘Even bijpraten’, maar eerder een bevestiging van een nieuw begin: het besef dat soepelheid en vrijheid in contact moeiteloos kunnen bestaan wanneer verwachtingen en patronen verdwijnen.
Brief van mijn vader, 26 dec 2023, 05:12
Lieve Renate,
Dat was weer een hele grote stap in de goede richting, dacht ik toen ik je brief las.
Laat ik deze keer eens beginnen bij: "Hoe nu verder?".
De vergelijking Anton Pieck en Walt Disney, spreekt mij wel aan. Daar kan ik mij dus wel in vinden.
Dat onze vader-dochterrelatie gewoon niet is wat hij volgens het plaatje zou moeten zijn, staat hier dus nauw mee in verband. Misschien heb ik altijd wel een veel te hoge verwachting gehad van een dergelijke relatie, uitgaande van de Anton Pieck-benadering. Er valt inderdaad al 30 jaar niets meer te vaderen en soms vind ik dat wel jammer. Zeker als je weet hoeveel moeite we (je moeder en ik) hebben gedaan om jou te verwekken. Heeft je moeder je ooit het verhaal van ‘de tweeling’ verteld? Zo niet dan wil ik dat in een volgende diepgaande sessie wel doen.
Terug naar het vaderen. Voor mij zul je altijd dat lieve kleine meisje blijven waar we beiden ‘zielsveel’ van hielden om in Anton Piek-termen te spreken. Jij zult hetzelfde hebben met B. en dat is natuurlijk alleen maar normaal. Je zult haar ook willen behoeden voor de obstakels die er op haar levensweg zullen zijn. Wat ik je daarbij mee zou willen geven is: stel je verwachtingen niet te hoog en stel ze bij als het niet is geworden wat je er misschien van had verwacht. Ik heb dat denk ik te laat ingezien. Maar het is zoals het is en laten we het daar maar bij houden.
Even een side step. A. en I. waren hier op bezoek en zouden drie weken blijven. Op de dag van hun vertrek is I. ‘s morgens naar de specialist gegaan voor een uitstrijkje omdat ze al geruime tijd last had. Na een week in KL, zouden we een week naar KK (Kota Kinabalu) gaan en daarna nog even naar Penang. Op de tweede dag kreeg I. een telefoontje dat ze zo snel mogelijk voor verder onderzoek moest komen omdat er kankercellen waren gevonden in het baarmoederslijmvlies. Dat was dus even goed schrikken. We hebben gelijk alles in werking gezet om hun terugkeer naar Holland mogelijk te maken en een dag later zaten ze dus weer op een vlucht terug naar huis.
Bij terugkeer heeft I. eerst weer een afspraak (wordt je ook niet goed van) moeten maken om te kunnen testen. Daarbij moest weefsel worden weggehaald en daar had ze veel pijn van, waardoor ze een nieuwe afspraak moest maken om het nu onder verdoving te doen. Dit resulteerde in een operatie op 3 januari om de hele baarmoeder weg te halen.
Die hebben dus een niet al te beste Kerst gehad.
Waarom schrijf ik dit? Omdat het aangeeft hoe fragiel het hele leven eigenlijk is en dat je niets voor vanzelfsprekend kunt aannemen. Laten we hopen dat de operatie goed mag verlopen en dat ze spoedig weer de oude kan zijn.
Met jouw bevrijdende constatering kan ik het wel eens zijn, laten we hopen dat het inderdaad de weg vrijmaakt voor werkelijke vergeving. Je wenst dat ook voor mij dus laat ik je daarvoor dan ook maar bedanken. Ondertussen heb ik je goede raad aangenomen en inderdaad achterovergeleund om van de kerstdiners te genieten. Het was weer zoals vanouds gezellig en van alles te veel. Ik ben dan ook maar aan een kleine Ramadan begonnen, haha.
Ik hoop dat jullie ook een mooie kerstviering hebben gehad?
Dikke kus, blijf gezond.
Je liefhebbende vader.
Brief aan mijn vader, 31 dec 2023, 12:44
Lieve pap,
Fijn om te lezen dat je een goede Kerst hebt gehad en zelfs de Islam hebt omarmd om de excessen van Christelijk eetgeweld weer terug te brengen naar normale (pro)porties ;) Geen idee of het ook met dit ‘vasten’ te maken heeft, maar je bericht komt heel licht en luchtig op me over. Alsof er iets van je af is gevallen. En dat is fijn, die ruimte! Allereerst voor je oliebollen die een plek nodig hebben vandaag, maar ook voor ons contact. Moedig en verwachtingloos voorwaarts!
Dankjewel voor alles wat we hebben kunnen bespreken dit jaar via deze briefwisseling. Ik wens je alle goeds voor het nieuwe jaar en dat de oliebollen zullen smaken. ❤️
's Avonds stuur ik hem via WhatsApp een kaart van Anton Pieck: een plaatje van een vader met zijn dochter aan de hand voor een bakkerij. Op de kaart vermeld ik:
“ “To raise a child, who is comfortable to leave you, means you’ve done your job. They are not ours to keep but to teach how to soar on their own.””
Hoewel het doek voor de briefwisseling is gevallen, krijg ik de volgende dag een bericht dat ik beschouw als een soort toegift. Niet omdat hij iets wezenlijk anders schrijft—hij praat nog steeds over koetjes en kalfjes, over zorgen en plannen en wie is goed en wie fout, alsof er niets veranderd is. En toch is alles anders. Er verschijnt net als toen ik ‘m voor het eerst las een innerlijke glimlach en daar blijft het bij. Er is geen enkele neiging om te reageren, te corrigeren of om te willen dat iets anders is dan het nu is. In die zin lijkt zijn mail op een vreemde manier de ruimte te bekrachtigen die er is ontstaan: de erkenning van wat overblijft wanneer verwachtingen en verhalen oplossen—een eenvoud waarin niets hoeft en alles precies goed is zoals het verschijnt.
Mailtje van mijn vader, 1 jan 2024, 13:14
Hi Renate,
Ja laten we in het nieuwe jaar maar op een wat lichtere toon beginnen. Aller eerst de allerbeste wensen voor jullie beiden in dit nieuwe jaar 2024. Laten we hopen dat het ons geeft wat we ervan verwachten. De jaarwisseling was zonder oliebollen deze keer omdat ik voor ik ging bakken eerst even een Covid-test had gedaan en je raadt het al: die was positief. Ik voelde mij ook niet echt top fit, dus volgestampt met Chinese medicijnen en uitzieken maar weer. Het was gelukkig van korte duur, want zojuist weer even getest en nu negatief. Ik voel dan ook een stuk beter en ga in het weekend wel met de oliebollen aan de gang.
Wat ook erg verrassend was, was de uitslag van het baarmoederhalskankeronderzoek bij I. Opeens was er niets meer te vinden! Dus voorlopig even geen operatie op 3 januari. Ze krijgt nu nog een soort kleurvloeistofonderzoek en dat zou dan uitsluitsel moeten geven? Wonderbaarlijke ontwikkeling mag je wel zeggen, maar wie was er nu fout????? Dat zal wel weer onder de mat geveegd worden, maar eigenlijk te gek voor woorden. Laten we hopen dat er geen verdere uitzaaiingen gevonden worden. Dan kunnen we voorzichtig weer aan leuke dingen gaan denken zoals een cruise. A. was al aan het zoeken. Hopelijk niet voorbarig?
De eerste dag van het nieuwe jaar zit er hier al bijna weer op en zo gaat het leven weer zijn oude gangetje. Maak er een mooi jaar van, blijf gezond, ook voor Benthe.
Hartelijke groeten XX Pap